Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης και το έργο του στη Βιέννη

Η Έλενα Στρουμπάκη παρουσιάζει σε συνεργασία με την Diplomatische Akademie της Βιέννης από τις 22 μέχρι τις 24 Ιουλίου 2021 με εκατό εικαστικούς ένα ακόμα καλλιτεχνικό εγχείρημα προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη και του πεζογραφήματός του.

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921-2011) είναι γνωστός στο ευρύτερο κοινό από τις μελοποιήσεις των ποιημάτων του από τον Μίκη Θεοδωράκη, ιδίως με την περίφημη καντάτα «Μαουτχάουζεν». Ως νέος προσπάθησε το 1943 να διαφύγει από την κατεχόμενη από τις γερμανικές δυνάμεις Ελλάδα στην Ελβετία, συνελήφθη όμως στην Αυστρία και μεταφέρθηκε στο αυστριακό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν παίρνοντας τον αριθμό κρατουμένου 10205. Εκεί έμεινε μέχρι τις 5 Μαΐου 1945, όταν αμερικανικά στρατεύματα εισέβαλαν στο στρατόπεδο και απελευθέρωσαν τους αιχμάλωτους.

Συνήθως οι βιογραφίες των κρατουμένων τελειώνουν με την απελευθέρωσή τους. Ο Καμπανέλλης ωστόσο ξεκινά το έργο του με τη μέρα αυτή. Περιγράφει την περίοδο που ακολούθησε: Γυναίκες, άνδρες και παιδιά συνέχισαν να ζουν στον καταυλισμό. Εκτός του ότι δεν υπήρχαν μέσα μεταφοράς, η άθλια κατάσταση της υγείας τους δεν επέτρεπε τη μετακίνησή τους.

Ο Καμπανέλλης περιγράφει επίσης τις αντιδράσεις του πληθυσμού των γύρω χωριών και την επιστροφή στην καθημερινότητα. Ελληνίδες και Έλληνες κρατούμενοι του στρατοπέδου τον είχαν ορίσει αντιπρόσωπό τους στη διεθνή επιτροπή του στρατοπέδου και έτσι διαπραγματευόταν με τους απελευθερωτές. 150 Ελληνίδες Εβραίες που, παρά την απαγόρευση των Βρετανών, ήθελαν να μεταβούν στην Παλαιστίνη, του ζήτησαν να μην τις αφήσει μόνες τους, να μην φύγει πριν από αυτές. Έτσι αναχώρησαν όλοι μαζί κρυφά με νταλίκες που μετέφεραν το ανθρώπινο φορτίο τους δηλωμένο ως «πατάτες». Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Καμπανέλλης αφιερώθηκε στο θέατρο και έγινε ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς και κινηματογραφικούς συγγραφείς της χώρας. Φέτος η Ελλάδα γιορτάζει τα 100ά γενέθλια του «πατέρα του νεοελληνικού θεάτρου» και το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακήρυξε το 2022 σε «Έτος Ιάκωβου Καμπανέλλη».

Ο Καμπανέλλης δημοσίευσε μόλις το 1963 τα βιώματά του με τον απλό τίτλο «Μαουτχάουζεν». Μια αναθεωρημένη έκδοση κυκλοφόρησε το 1995. Στις εκδόσεις Κέδρος έγιναν συνολικά πάνω από 30 ανατυπώσεις. Το μοναδικό του αυτό πεζογράφημα μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, αλλά μόλις το 2010, με σχεδόν πενήντα χρόνια καθυστέρηση, εκδόθηκε στα γερμανικά σε μετάφραση της Έλενας Στρουμπάκη με τίτλο «Die Freiheit kam im Mai» (Η ελευθερία ήρθε το Μάη) στον οίκο Ephelant Verlag της Βιέννης.

Αργότερα η Nina Aichberger και ο Christian Angerer του Gedenkstätte Mauthausen (Μνημείου Μαουτχάουζεν) δημιούργησαν εκπαιδευτικό υλικό με βάση το κεφάλαιο του βιβλίου «Ένα κράτος χωρίς σύνορα». Τέλος η Έλενα Στρουμπάκη μετέτρεψε μαζί του το όλο υλικό σε ένα «εγχειρίδιο για μικρούς και μεγάλους», διευρύνοντας την ύλη, προσθέτοντας ερωτήσεις και δίνοντας περισσότερες πληροφορίες. Το βιβλίο εμπλουτίστηκε με την υπέροχη ποίηση της καντάτας «Μαουτχάουζεν» του Καμπανέλλη και οκτώ έργα που είχε ζωγραφίσει η Στρουμπάκη κατά τη διάρκεια της μετάφρασης. Το εγχειρίδιο δημοσιεύθηκε με τίτλο «Gute Zeichen» (Καλά σημάδια).

Η θετική ανταπόκριση στο βιβλίο ώθησε την Έλενα Στρουμπάκη να συνεχίσει τη δημιουργία της. Ήταν συνεπακόλουθο να μην μείνει η μόνη εικαστική «αφηγήτρια» του έργου. Κάλεσε καλλιτέχνες από τον γερμανόφωνο χώρo να συμμετάσχουν και να εικονογραφήσουν το βιβλίο.

Αυτό δεν είναι το πρώτο έργο μεγάλης κλίμακας της Έλενας Στρουμπάκη με θέμα το Μαουτχάουζεν: στις 7 Οκτωβρίου 2018 είχε οργανώσει μαζί με τον καθηγητή Dr. Franz Richard Reiter τη μαραθώνια συναυλιακή ανάγνωση «Marathonkonzertlesung» σε ένα αντίσκηνο στημένο στην πλατεία Stephansplatz της Βιέννης. 100 προσωπικότητες διάβασαν μέσα σε 14 ώρες ολόκληρο το βιβλίο του Καμπανέλλη και η αυστριακή κρατική ραδιοτηλεόραση ORF μετέδωσε ζωντανά τα δρώμενα.

Καλλιτέχνες και μαθητές σχολείων αποδέχθηκαν την πρόσκληση για το τωρινό έργο με μεγάλο ενθουσιασμό. Η επώνυμη φωτογράφος Lisl Steiner, ο φιλέλληνας μεταφραστής και ζωγράφος Otto Staininger, η εικαστικός Britta Dion και πολλοί άλλοι συνέβαλαν με ένα έργο. Η εικονογραφική αφήγηση του Μαουτχάουζεν θα παρουσιαστεί τώρα για πρώτη φορά στο κοινό ως έκθεση πολυμέσων από τις 22 έως τις 24 Ιουλίου 2021 στη Diplomatischen Akademie Wien (Διπλωματική Ακαδημία της Βιέννης). Η συλλογική και συγκεντρωμένη παρουσίαση περίπου 100 έργων τέχνης με θέμα τον εθνικοσοσιαλισμό και το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν αποτελεί μια καινοτομία. Η εκδήλωση «Hundert Künstlerinnen und Künstler – Hundert Kunstwerke der Freiheit» (Εκατό καλλιτέχνες – Εκατό έργα τέχνης της ελευθερίας) τελεί υπό την αιγίδα του Επισκόπου Michael Chalupka, του Αρχιραβίνου Jaron Engelmayer, του Μητροπολίτη Αρσένιου Καρδαμάκη και του Καρδιναλίου Christoph Schönborn.

Η Έλενα Στρουμπάκη, γεννημένη στη Βιέννη το 1963 και δραστηριοποιημένη καλλιτεχνικά από τα παιδικά της χρόνια, διδάχθηκε νωρίς από τον εξπρεσιονιστή Όσκαρ Κοκόσκα. 12 ετών μετακόμισε στην Ελλάδα, όπου έμαθε την τέχνη της αγιογραφίας. Επιστρέφοντας στη Βιέννη σπούδασε αρχιτεκτονική. Εργάστηκε στη μελέτη δημόσιων κτισμάτων και αργότερα στον λειτουργικό χωροταξικό σχεδιασμό. Διεθνώς γνωστή έγινε ως αρχιτέκτων για τον καινοτόμο σχεδιασμό νοσοκομείων και ως εικαστικός κυρίως για έργα μεγάλης κλίμακας με λάδι, τα οποία αργότερα διαμόρφωσε σε «κύκλους», όπως είχε διδαχθεί από τον πρωτοπόρο εικαστικό Oswald Oberhuber. Για τη μετάφραση του «Μαουτχάουζεν» του Καμπανέλλη στα γερμανικά, η οποία εκδόθηκε με τίτλο «Die Freiheit kam im Mai» (Η ελευθερία ήρθε το Μάη), της απενεμήθη το 2010 το βραβείο μετάφρασης του Αυστριακού Ομοσπονδιακού Υπουργείου Παιδείας, Τεχνών και Πολιτισμού ως «διάκριση για την ιδιαίτερα επιτυχημένη λογοτεχνική μετάφραση».

Κείμενο: Α. Τσίγκας. Φωτογραφίες: Albin Michel, Εκδόσεις Kedros Verlag, Έλενα Στρουμπάκη / diablog.eu